Προσοχή και εγρήγορση
Άρθρο του Θοδωρή Πλατάνου
Ομότιμου Καθηγητή Προπονησιολογίας ΕΚΠΑ
ΤΙΤΛΟΣ: Φυσική Αγωγή και Σχολικός Αθλητισμός. Σχολικό πρωτάθλημα Υδατοσφαίρισης
Παγκόσμια η σωματική άσκηση και ο αθλητισμός, αναγνωρίζονται για τη συμβολής τους στην πρόληψη των ασθενειών, τόσο της σωματικής (καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτης, παχυσαρκία, οστεοπόρωση) όσο και της ψυχικής υγείας (άγχος, κατάθλιψη). Επίσης, επισημαίνεται η σημασία της σωματικής άσκησης ειδικά για τους εφήβους, αφού τους βοηθά να αποφύγουν συμπεριφορές εξάρτησης από κάπνισμα ή την χρήση ναρκωτικών και τους προτρέπει σε υιοθέτηση θετικών στάσεων με στόχο τη δια βίου άσκηση για την υγεία.
Σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, (W.H.O, 2010) τα παιδιά και οι έφηβοι 5-17 ετών θα πρέπει να ακολουθούν καθημερινώς τουλάχιστον 60 λεπτά μέτριας έως έντονης έντασης σωματικής δραστηριότητας. Στο ίδιο πνεύμα κινούνται και οι Κατευθυντήριες Γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη σχολική σωματική άσκηση όπου τονίζουν ότι «οι νέοι σχολικής ηλικίας πρέπει να συμμετέχουν σε μέτρια ή εντατική καθημερινή σωματική άσκηση 60 λεπτών ή μεγαλύτερης διάρκειας σε μορφές που ενδείκνυνται για την ανάπτυξή τους σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων» (EU Physical Activity Guidelines, 2008).
Σχολικός Αθλητισμός
Ο σχολικός αθλητισμός πρέπει να είναι απαραίτητος στη σχολική ζωή και να περνά πρώτα από την αθλητική διαπαιδαγώγηση του μαθήματος της φυσικής αγωγής. Ένας σωστός προγραμματισμός του αθλητισμού στο σχολείο οφείλει να επικεντρώνεται και στις δύο διαστάσεις, τόσο όσον αφορά το μάθημα της Φυσικής Αγωγής, όσο και στον σχολικό αθλητισμό. Με τον όρο «Σχολικός Αθλητισμός» εννοούνται οι αγωνιστικές δραστηριότητες των μαθητών/τριων, εκτός ωρολογίου προγράμματος της Φυσικής Αγωγής, με συμμετοχή όμως του σχολείου. Κάθε χρόνο στις αθλητικές δραστηριότητες Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων συμμετέχουν περισσότεροι από 100.000 μαθητές/τριες, ενώ στα σχολικά πρωταθλήματα Λυκείων λαμβάνουν μέρος περισσότερες από 7.000 σχολικές μονάδες.
Η διοργάνωση των Σχολικών Αθλητικών Δραστηριοτήτων ανταποκρίνεται στην παγκοσμίως αυξανόμενη ανάγκη για ενθάρρυνση και εκπαίδευση των παιδιών και των νέων στην υιοθέτηση δια βίου άσκηση και υγιεινών συνηθειών. Μεταξύ των θεσμοθετημένων αθλητικών δραστηριοτήτων κάθε σχολικού έτους περιλαμβάνεται η (α) «Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού», (β) οι ενδοσχολικοί αγώνες, οι οποίοι διεξάγονται εντός της σχολικής μονάδας, (γ) οι αγώνες «ΑθλοΠΑΙΔΕΙΑΣ» των δημοτικών σχολείων, γυμνασίων και λυκείων οι οποίοι διεξάγονται στα όρια κάθε Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με μαζική συμμετοχή χωρίς ανταγωνιστικό χαρακτήρα, δ) οι πανελλήνιοι αγώνες Λυκείων (πανελλήνια πρωταθλήματα) με στόχο τη νίκη και την αθλητική διάκριση και (ε) οι Παγκόσμιοι Σχολικοί Αγώνες της Διεθνούς Ομοσπονδίας Σχολικού Αθλητισμού. Μία ολοκληρωμένη αθλητική αγωγή όπως αναφέρθηκε και παραπάνω οφείλει να εστιάζει και στις δύο διαστάσεις, τόσο στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής, όσο και στον σχολικό αθλητισμό.
Αυτήν ακριβώς τη σύνδεση, της φυσικής αγωγής με τον σχολικό αθλητισμό εξυπηρετούν οι «Αγώνες ΑθλοΠΑΙΔΕΙΑΣ» και η «Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού». Οι συγκεκριμένοι αγώνες σε αντίθεση με τους πανελλήνιους αγώνες Λυκείων και των Παγκόσμιων Σχολικών Αγώνων της Διεθνούς Ομοσπονδίας Σχολικού Αθλητισμού απευθύνονται στην πλειοψηφία του μαθητικού πληθυσμού και όχι μόνο σε μαθητές/τριες με αθλητικό ταλέντο, παρέχοντας τη δυνατότητα ευρείας συμμετοχής. Λειτουργούν ως αθλητικές γιορτές που εμπνέουν το μαθητή για ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή με την άθληση.
Γενικά, για να αποδώσει η εκπαιδευτική πολιτική στον σχολικό αθλητισμό απαιτείται μακροχρόνιος σχεδιασμός, οργάνωση, προγραμματισμός και πόροι. Οι υπάρχουσες μέχρι τώρα εκπαιδευτικές πολιτικές ελάχιστα στηρίζουν, ενισχύουν και προωθούν την ανάπτυξη του ελληνικού σχολικού αθλητισμού. Χαρακτηρίζονται από ημιτελείς σπασμωδικές κινήσεις, ασυνέχειες, ματαιώσεις, καταργήσεις θεσμοθετημένων δραστηριοτήτων οι οποίες αναχαιτίζουν κάθε πρόοδο και εξέλιξη του σχολικού αθλητισμού. Όλα τα προηγούμενα χρόνια μέχρι σήμερα, αναδείχτηκαν διάφορα ζητήματα στη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό στα σχολεία όπως είναι: (α) ο μειωμένος διδακτικός χρόνος που αφιερώνεται στη σχολική Φυσική Αγωγή, (β) η μειωμένη και σε λάθος βάση μοριοδότηση που λαμβάνουν οι μαθητές-αθλητές για την εισαγωγή τους στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, (γ) η κατάργηση των Αθλητικών Σχολείων (δ) η απουσία στήριξης του πανεπιστημιακού αθλητισμού και παλαιότερα ε) η κατάργηση της αθλητικής ημέρας, όπου κάθε σχολείο επέλεγε ένα άθλημα, προκειμένου οι μαθητές/τριες της πρώτης μέχρι της τρίτης γυμνασίου για μία ημέρα την εβδομάδα να επισκέπτονται το χώρο και να αθλούνται υπό την επίβλεψη ειδικευμένων καθηγητών/προπονητών Φυσικής Αγωγής.
Συγκεκριμένα, αναφορικά με τον διδακτικό χρόνο που διατίθεται για τη Φυσική Αγωγή, τα στοιχεία δείχνουν ότι η χώρα μας δεν ακολουθεί ούτε τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη σχολική σωματική άσκηση (European Union, Physical Activity Guidelines, 2008) , ούτε το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (European Parliament) το οποίο καλεί τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν στο ωρολόγιο πρόγραμμα τουλάχιστον τρία μαθήματα φυσικής αγωγής την εβδομάδα, ενθαρρύνοντας επιπλέον την επέκταση του ελάχιστου αυτού ορίου όσο το δυνατόν περισσότερο. Η Ελλάδα, την ίδια στιγμή προχωρά σε μείωση των ωρών διδασκαλίας της φυσικής αγωγής υποβαθμίζοντας την αξία του μαθήματος και ακυρώνοντας το ρόλο της άθλησης στο δημόσιο σχολείο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης του δικτύου Eurydice (European Commission, EACEA, Eurydice, 2013) η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο των 30 χωρών του Δικτύου ως προς το διδακτικό χρόνο που αφιερώνει για Φυσική Αγωγή. Ο ανεπαρκής χρόνος άθλησης καταγράφεται και σε έρευνες που εμφανίζουν τη χώρα μας να αναλώνει περισσότερο χρόνο καθιστικής ζωής την ημέρα από ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Τα Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης (Τ.Α.Δ) στα ελληνικά σχολεία της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ιδρύθηκαν το 1988. Σκοπός αυτών ήταν η ανεύρεση των ιδιαίτερων αθλητικών κλίσεων των μαθητών/τριών, η διευκόλυνση της άθλησης των ταλαντούχων αθλητών, η στήριξη της αγωνιστικής δραστηριότητας, η ενίσχυση του σχολικού αγωνιστικού αθλητισμού αλλά και η ακαδημαϊκή στήριξη για πετυχημένη σταδιοδρομία. Κατά την πρώτη πειραματική εφαρμογή του θεσμού (1988-1989) λειτούργησαν Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης σε 6 πόλεις της χώρας, ενώ κατά το σχολικό έτος 1989-1990 ιδρύθηκαν νέα τμήματα σε 36 πόλεις καλλιεργώντας 17 αθλήματα. Το σχολικό έτος 2003-04, Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης λειτουργούσαν σε 389 Γυμνάσια και 60 Λύκεια, κάθε νομού της χώρας και καλλιεργούνταν 28 διαφορετικά αθλήματα. Ανάλογη φυσικά αύξηση παρουσίασε και ο αριθμός των μαθητών. Η παρεχόμενη διευκόλυνση των επίλεκτων αθλητών στην καθημερινή τους προπόνηση αφορούσε στη μετακίνηση των μαθητών (σπίτι - αθλητικοί χώροι - σχολείο και το αντίστροφο) και στην παροχή ημιδιατροφής η οποία όμως σύντομα καταργήθηκε. Οι διδάσκοντες καθηγητές/προπονητές Φυσικής Αγωγής είχαν υψηλή ειδίκευση στο αντίστοιχο άθλημα, με προπονητική εμπειρία πολλών ετών, μεταπτυχιακές σπουδές και ιδιαίτερες γνώσεις στην προπόνηση αναπτυξιακών ηλικιών. Η προπόνηση διεξάγονταν 3 φορές/εβδομάδα. Τα Τμήματα Αθλητικής Διευκόλυνσης αποτέλεσαν το μοναδικό μέσο με το οποίο οι ταλαντούχοι αθλητές είχαν τη δυνατότητα να συνδυάσουν τις ακαδημαϊκές με τις αθλητικές τους υποχρεώσεις. Ωστόσο, τα Τ.Α.Δ δεν υπήρξαν ποτέ αυτόνομα σχολεία, γεγονός που επέφερε επιπτώσεις στην εύρυθμη λειτουργία τους. Το ασαφές θεσμικό πλαίσιο, οι καθυστερήσεις, η δυσκολία μετακίνησης των μαθητών από το σπίτι προς στο σχολείο και τους αθλητικούς χώρους, οι ελλείψεις στις αθλητικές υποδομές και στην επάρκεια του αθλητικού υλικού, τη διατροφή και την ιατρική υποστήριξη. προκάλεσαν δυσλειτουργίες και αρνητικές εντυπώσεις στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες οδήγησαν σε μαθητική διαρροή και τελικά την κατάργηση τους. Παρά όμως τα προβλήματα ο θεσμός των Αθλητικών Σχολείων αποτέλεσε σημαντικό πυρήνα ανάπτυξης του σχολικού αθλητισμού και του πρωταθλητισμού στην Ελλάδα.
Σχετικά με τον πανεπιστημιακού αθλητισμό στην Ελλάδα σε πλήρη αντίθεση με χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία όπου κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα καλλιεργεί σε υψηλό επίπεδο τον αθλητισμό και πρωταθλητισμό, υπάρχει πλήρης ανυπαρξία. Απόρροια των ανωτέρω, αρκετοί Έλληνες πρωταθλητές να αναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό για σπουδές και πρωταθλητισμό.
Σύμφωνα με τα παραπάνω διαφαίνεται ότι υπάρχει ένα ευρύ πεδίο για παρεμβάσεις με στόχο τη στήριξη και ανάπτυξη του ελληνικού σχολικού αθλητισμού. Σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης προτείνεται η αύξηση του διδακτικού χρόνου της Φυσικής Αγωγής στο σχολικό πρόγραμμα, η ανασύσταση και επαναλειτουργία των αθλητικών σχολείων, η χρηματοδότηση των αθλητικών ομοσπονδιών, η κατάλληλη αξιοποίηση των υπαρχόντων ανεκμετάλλευτων χώρων άθλησης, ο σχεδιασμός και η οργάνωση αθλητικών δραστηριοτήτων για συμμετοχή όλης της σχολικής κοινότητας, η ενίσχυση των σχολικών πρωταθλημάτων και η επιβράβευση της αθλητικής αριστείας. Στο σχολικό περιβάλλον, σε μια προσπάθεια διευκόλυνσης της ακαδημαϊκής και αθλητικής ζωής των μαθητών, προτείνεται η δημιουργία ευέλικτων προγραμμάτων σπουδών, ειδική αντιμετώπιση σε θέματα απουσιών λόγω συμμετοχής σε προπονήσεις και αγώνες και η μέριμνα για ιατρικούς ελέγχους των αθλητών.
Σχολικό πρωτάθλημα Υδατοσφαίρισης
Η ένταξη της υδατοσφαίρισης στα σχολικά πρωταθλήματα μετά από προσπάθεια ετών είναι αναμφισβήτητα μια επιτυχία, όχι τόσο όσον αφορά την ουσία όλων αυτών που πρέπει να προσφέρει ο σχολικός αθλητισμός, αλλά περισσότερο για τη δικαίωση στην ισότιμη αντιμετώπιση της σε σχέση με τα άλλα ομαδικά αθλήματα από την πολιτεία. Η Υδατοσφαίριση το ομαδικό άθλημα με τις μεγαλύτερες επιτυχίες στον ελληνικό αθλητισμό έμενε εκτός προγραμματισμού των σχολικών πρωταθλημάτων. Τελικά έγινε αυτό που έπρεπε να γίνει εξαρχής. Η φύση όμως του αθλήματος μας, όπου δεν μπορούν να υπάρχουν κολυμβητήρια σε όλες τις πόλεις σε όλα τα σχολεία, μας υπαγορεύει να είμαστε πιο προσεκτικοί στην οργάνωση αυτού του πρωταθλήματος προκειμένου να καθιερωθεί και να γίνει θεσμός, να μη ατονήσει με τα χρόνια και να έχει την τύχη όλων των άλλων σχολικών δραστηριοτήτων που καταργήθηκαν στο παρελθόν. Για να έχει επιτυχία αυτή η ένταξη του αθλήματος της υδατοσφαίρισης στη διάδοση μέσα στη σχολική κοινότητα θα πρέπει κύρια να δοθεί προσοχή:
1. Στην αύξηση του αριθμού των νέων μαθητών που θα γνωρίσουν και θα παίξουν πόλο σε αυτό το πρωτάθλημα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αυξάνοντας όσο το δυνατόν τις σχολικές μονάδες που θα λάβουν μέρος στους αγώνες. Δεν είναι απαραίτητο όσοι θα συμμετέχουν στους αγώνες να είναι αθλητές σωματείων υψηλού επιπέδου. Να μπορούν να λάβουν μέρος και μαθητές που έχουν ασχοληθεί λιγότερο με το άθλημα ή και μαθητές που ξέρουν να κολυμπούν καλά αλλά δεν έχουν παίξει πόλο. Διαφορετικά, θα διεξάγεται ακόμη ένα πρωτάθλημα με αθλητές σωματείων, με μία άλλη σύνθεση των ομάδων. Αυτή είναι άλλωστε η ουσία του σχολικού αθλητισμού, η συμμετοχή στον αθλητισμό όσο το δυνατόν περισσότερων παιδιών/μαθητών και όχι η διεξαγωγή άλλου ενός ακόμη πρωταθλήματος από την Ομοσπονδία, προκειμένου κάποια παιδιά σωματείων να αποκτήσουν προνόμια για εισαγωγή σε ανώτατες σχολές.
2. Η μεγαλύτερη δυνατή παρουσία και η παρακολούθηση των μαθητών του σχολείου κατά τη διάρκεια των αγώνων. Οι αγώνες πρέπει να αφορούν όλη τη σχολική κοινότητα και όχι μόνο αυτούς τους μαθητές που αγωνίζονται. Οι μαθητές του σχολείου που δεν αγωνίζονται, θα πρέπει υποχρεωτικά και συντεταγμένα να πηγαίνουν να παρακολουθούν την ομάδα του σχολείου τους που αγωνίζεται. Ειδικά για την υδατοσφαίριση που το κολυμβητήριο που θα διεξαχθεί ένας αγώνας μπορεί να βρίσκεται μακριά από το σχολείο τους. Γιατί διαφορετικά όταν απουσιάζουν από το σχολείο τους οι καθηγητές φυσικής αγωγής και οι μαθητές, σε προπονήσεις και σε αγώνες, το μάθημα της φυσικής αγωγής δεν γίνεται. Ως αποτέλεσμα, οι μαθητές που δεν είναι αθλητές και είναι ανάγκη ακόμη περισσότερο να γυμναστούν και να συνηθίσουν την διά βίου άσκηση, είναι ακριβώς αυτοί που χάνουν το μάθημα της γυμναστικής και συγχρόνως δεν έχουν καμία συμμετοχή σε αυτό που αποκαλείται σχολικό πρωτάθλημα και αφορά όλη την σχολική κοινότητα.
3. Οι πόροι. Χωρίς την οικονομική στήριξη του πρωταθλήματος και πόρους, θα παρουσιάζονται προβλήματα και ανισότητες για τους μαθητές που θέλουν να λάβουν μέρος. Με τη φετινή προκήρυξη με την οποία τα έξοδα μετακίνησης μαθητών, προπονητών και συνοδών πρέπει να γίνει με δικά τους έξοδα, θα προκύψει δυσκολία ακόμη και σε μαθητές που θα θέλουν να συμμετάσχουν στα παιχνίδια. Και βασικά δημιουργείται μία ανισότητα σε μαθητές που μπορούν και θέλουν οι γονείς τους να ξοδέψουν κάποια χρήματα για τη συμμετοχή τους στους αγώνες και σε αυτούς που δεν μπορούν.
Και κάτι σχετικό που αφορά τη συμπεριφορά μαθητών και γονέων σε αυτά τα πρωταθλήματα που δεν πρέπει να παρουσιασθεί και στο σχολικό πρωτάθλημα της υδατοσφαίρισης. Είναι γεγονός ότι οι μαθητές αγαπούν, αισθάνονται ωραία και θέλουν να διεξάγονται τα σχολικά πρωταθλήματα. Ωστόσο, εξωτερικά κίνητρα που έχουν να κάνουν με τη μοριοδότηση για εισαγωγή των παιδιών τους σε ΑΕΙ, ενισχύουν τον άκριτο οπαδισμό και οδηγούν τους γονείς στο χουλιγκανισμό. Προτείνεται σε νέο προγραμματισμό για τη Φυσική Αγωγή και το Σχολικό Αθλητισμό να οργανώνονται σχολικοί αγώνες με στόχο κύρια να προάγουν το «ευ αγωνίζεσθαι». Για να επιτευχθεί αυτό, η φιλοσοφία, τα κίνητρα και η οργάνωση των σχολικών πρωταθλημάτων πρέπει ν’ αλλάξουν.
Θεόδωρος Πλατάνου
Ομότιμος Καθηγητής Προπονησιολογίας ΕΚΠΑ
Pisina.net