Μπορούμε να μπούμε στην θέση τους;
Ο Απόστολος Χρήστου - με δήλωσή του - βρέθηκε μέσα σε λίγες ώρες απο την κόλαση στον παράδεισο
Οι αθλητές για να φτάσουν στους Ολυμπιακούς αγώνες έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους κάνοντας μεγάλες προσπάθειες και θυσίες. Στην κάθε τετραετία μου μεσολαβεί μεταξύ των Ολυμπιακών Αγώνων, δίνεται μεγάλη έμφαση για την επίτευξη των στόχων, αρχικά της συμμετοχής και στη συνέχεια της διάκρισης, που φυσικά αποτελεί μια απο τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην καριέρα τους, τόσο σε σωματικό, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Παρακολουθώντας τα αποτελέσματα των αγώνων, εύκολα σχολιάζουμε τις δηλώσεις των αθλητών χωρίς να γνωρίζουμε τις καθημερινές δυσκολίες, τον πόνο και τις θυσίες, που αποτελούν το "βάρος" της κάθε τετραετίας.
Γενικότερα, ο αθλητισμός έχει μεγάλη αξία στη ζωή μας διότι προσφέρει έντονα συναισθήματα. Ένα παραπάνω, το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός, οι Ολυμπιακοί αγώνες, που αποτελούν το όνειρο όλων των αθλητών από την μικρή ηλικία. Η πίεση (σωματική και ψυχολογική) που έχουν υποστεί οι αθλητές για να φτάσουν στην συμμετοχή, είναι πολύ μεγάλη και γίνεται ακόμα μεγαλύτερη όταν υπάρχουν προσδοκίες για διάκριση. Οι αθλητές εκτός απο τον εαυτό τους αντιπροσωπεύουν και τη χώρα τους και τις προσδοκίες των σημαντικών προσώπων, των φιλάθλων, των χορηγών και όλων των Ελλήνων.
Μπορούμε να μπούμε στη θέση τους; Μόνο μία σκέψη για επιτυχία μπορεί να στρεσάρει και να αγχώσει ιδιαίτερα τους αθλητές, παράλληλα η σκέψη για αποτυχία είναι καταστροφική, ως προς την πρόκληση αμέτρητων αρνητικών συναισθημάτων. Έτσι πολλοί αθλητές αναφέρουν ότι δεν ευχαριστήθηκαν την συμμετοχή τους στους αγώνες, είδικα όσοι επιδιώκουν κάποια διάκριση. Μπορεί μετά το τέλος της προσπάθειας, από το έντονο στρες και άγχος να μη θυμούνται καν τι έχουν ζήσει. Τα συναισθήματα είναι τόσο έντονα που δεν τους επιτρέπουν να σκεφτούν λογικά και η διαχείρισή τους απαιτεί ιδιαίτερες ψυχολογικές ικανότητες οι οποίες χτίζονται παράλληλα με τις σωματικές.
Εχοντας υπόψη το ψυχολογικό αυτό πλαίσιο μπορούμε να κατανοήσουμε τις δηλώσεις των αθλητών, όπως η απώλεια του μεταλλίου για 2 δεκατα δευτερολέπτου του Χρήστου:
"Έχασα ένα Ολυμπιακό μετάλλιο και δεν με ενδιαφέρει τίποτα, τι τέταρτος τι όγδοος" και στο επόμενο αγώνισμα "Σε τρεις μέρες από την κόλαση πήγα στον παράδεισο".
και τη δήλωση της Ντουντουνάκη:
"Δεν είμαι ικανοποιημένη, είχα δουλέψει παρά πολύ αλλά δυστυχώς δεν βγήκε το αποτέλεσμα.... σημερα στενοχωρήθηκα περισσότερο για τους δικούς μου"
Μετά την προσπάθεια, ανεξάρτητα απο το αποτέλεσμα, θα προκληθούν αμέτρητα συναισθήματα και σκέψεις. Αν δεν πανε καλά οι επιδόσεις, οι αθλητές καλούνται να διαχειριστούν την αποτυχία με σκέψεις και αναλύσεις οι οποίες μπορεί να είναι συνειδητές όπως και ασυνείδητες. Η αποτυχία μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση, μείωση αυτοπεποίθησης και συμπτώματα κατάθλιψης, παρατηρώντας τον επόμενο καιρό διεργασία πένθους. Μετά τους αγώνες οι αθλητές αντιμετωπίζουν δύσκολες επιλογές, να ξεκινήσουν νέα τετραετή προετοιμασία ή να αποσυρθούν; Μπορεί να μην το έχουμε σκεφτεί ότι η απόφαση αυτή αν δεν υπάρχει κατάλληλη διαχείριση μπορεί να οδηγήσει σε κρίση ταυτότητας καθώς αλλάζει καθοριστικά ο τρόπος ζωής. Σχετικά με την απόφαση απόσυρσης ο Φελπς είχε αναφέρει "Είχα δεχτεί τον εαυτό μου σαν έναν κολυμβητή και τίποτα άλλο… Έκανα κάποιες λάθος σκέψεις και βρέθηκα στο πιο σκοτεινό μέρος που θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ, χωρίς να πια να θέλω να ζήσω».
Η Αντιγόνη Ντρισμπιώτη με δάκρυα στα μάτια και χαμόγελο μετά την ολοκλήρωση του αγώνα της ανέφερε:
"Έχω αναμεικτα συναισθήματα. Δεν μπορώ να καταλάβω όταν ένας αθλητής φτάνει στο τέλος πως αισθάνεται, δεν μπορώ να το διαχειριστώ, είναι πάρα πολύ δύσκολο, αισθάνομαι πάρα πολύ έτοιμη να συνεχίσω αλλα νομίζω πρέπει να ξέρουμε που πρέπει να σταματάμε εμείς οι αθλητές και νομίζω οτι τώρα είναι το κατάλληλο σημείο".
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ο όρος "Post-Olympic Blues" ο οποίος περιγράφει τη συναισθηματική κατάσταση που βιωνουν οι αθλητές μετά τη λήξη των Ολυμπιακών αγώνων (Howells & Lucassen, 2018). Πρόκειται για μια περίοδο μελαγχολίας που η διάρκειά της είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση, παρατηρείται η φυσική και η ψυχική εξουθένωση, η απώλεια των στόχων, η μείωση των κινήτρων και του ενθουσιασμού, η μείωση της προσοχής από το περιβάλλον (ΜΜΕ, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναγνωρισιμότητα κτλ) και υπάρχει έντονη η πίεση για επανάληψη της προσπάθειας ενώ η επόμενη 4ετία φαίνεται σαν "βουνό". Το "Post-Olympic Blues" είναι σοβαρό ζήτημα για αρκετούς αθλητές βέβαια με τις κατάλληλες στρατηγικές και υποστήριξη μπορούν να το διαχειριστούν αποτελεσματικά και να προχωρήσουν σε νέους στόχους και επιτυχίες.
Λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα των συναισθηματικών και ψυχολογικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι αθλητές, υπάρχουν αρκετές ακόμα ενδιαφέρουσες αναλύσεις. Όπως το "Gold medal syndrome" που αναφέρεται στις συναισθηματικές και ψυχολογικές συνέπειες της επιτυχίας. Μετά την επίτευξη του στόχου, παρατηρείται σε κάποιους αθλητές που κατακτούν την κορυφή δυσκολίες προσαρμογής, αίσθημα κενού, μείωση κινήτρου, αύξηση άγχους και στρες ακόμα και καταθλιπτικά συμπτώματα. Κάποιες έρευνες διαπιστώνουν ότι οι χάλκινοι Ολυμπιονίκες τείνουν να εκφράζουν μεγαλύτερη ευτυχία και ικανοποίηση από τους ασημένιους Ολυμπιονίκες (Medvec et al, 1995, Hedgcock et al 2021). Η 4η θέση αναφέρεται από τους περισσότερους ως η χειρότερη, με αντιφατικά συναισθήματα. Σε ορισμένους αθλητές κυριαρχούν τα σενάρια "αν γινόταν αλλιώς" καθώς έφτασαν τόσο κοντά στο μετάλλιο προκαλώντας συναισθηματική δυσφορία, απογοήτευση, εκνευρισμό και αίσθημα ανεκπλήρωτου. Βέβαια, όλα τα συναισθήματα αλληλεπιδρούν με την κατανόηση του ευρύτερου πλαισίου, του χαρακτήρα, του περιβάλλοντος και των προσδοκιών, η κατανόηση και η εστίαση στα θετικά στοιχεία οδηγεί στην καλύτερη διαχείριση.
Η επιστήμη της αθλητικής ψυχολογίας έχει αναπτυχθεί αρκετά και οι περισσότεροι αθλητές υψηλού επιπέδου, προετοιμάζονται ψυχολογικά, παράλληλα με την αθλητική τους προπόνηση, για να καταφέρουν να διαχειριστούν όλες αυτές τις πιέσεις και να μπορέσουν να βγάλουν τον καλύτερο τους εαυτό, ιδιαίτερα στους σημαντικούς τους αγώνες. Τα βασικά κλειδιά είναι για τους αθλητές, να κατανοήσουν την ψυχική ανθεκτικότητα που ήδη έχουν χτίσει και ίσως κάποιοι δεν το έχουν συνειδητοποιήσει και να επιδιώξουν την ανάπτυξη ισορροπίας μεταξύ καριέρας και προσωπικής ζωής. Γενικότερα, είναι πολύ βασικό να μη ξεχνάμε την αυτοφροντίδα και την ενίσχυση της ψυχικής υγείας.
Σε αγωνιστικό επίπεδο, σημαντική είναι η εστίαση στα θετικά συναισθήματα, στην αγάπη για το άθλημα, στην ευχαρίστηση και την ευγνωμοσύνη μέσα από όλη τη διαδικασία της προσπάθειας, στον ενθουσιασμό και την ανυπομονησία για τον αγώνα, στη ρύθμιση της έντασης και την αναγνώριση του "καλού" αθλητικού εαυτού. Ζουμε στο παρόν ευχαριστιόμαστε τη στιγμή. Η ουσία πριν τους αγώνες είναι να ρυθμίσουμε κατάλληλα την ψυχολογία μας, ώστε να έχουμε τις καλύτερες πιθανότητες για την επιτυχία και βέβαια γνωρίζουμε ότι το αποτέλεσμα είτε θετικό είτε αρνητικό, θα είναι αποδεκτό για να προχωρήσουμε παρακάτω.
Λίνα Ψούνη
MSc, MSc, PhD
Η Λίνα Ψούνη